59 YILDIR SÖNDÜRELEMEYEN CENTRALİA YANGINI NASIL OLUŞTU? KÖMÜR NEDİR? KÖMÜR KENDİ KENDİNE YANABİLİR Mİ?

CENTRALİA YANGINI:

27 Mayıs 1962, Pennsylvania’da bulunan 1866 yılında kurulmuş küçük kömürcü kasabası Centralia kasabası sakinleri için sıradan bir gündü. 2000 civarı sakini bulunan kasaba ertesi günün Anma Günü etkinlikleri için hazırlıklar yapıyordu ve yetkililer temizlik için kasaba çöplüğündeki çöp yığınının kaldırılmasını istemişti. Bunun en kolay yolu da çöpleri yakmaktı…Centralia’nın çöplüğü, birçok terk edilmiş kömür madeni gibi, içinde hâlâ bolca kömür olan eski bir madenin üstüne kurulmuştu. O gün alevler çöpleri tutuştururken, Centralia’nın altında bulunan labirent biçimindeki dehlizlere ve kömür cevherlerine de ulaştı. Burada bulunan kömürü düzenli bir biçimde yakarak ısı, is ve ölümcül karbonmonoksit saçmaya başladı. Centralia halkı yangını söndürmeye çalıştı. İtfaiyeciler yeraltındaki alevlerin üstüne su sıktılar ve kille ateşi boğmaya çalıştılar ancak yangın 16 yıl boyunca yangın sönmek bilmedi. Takip eden yıllarda kasabanın her yerinde terk edilmiş maden tünellerine açılan delikler ve yarıklar belirdi. Yüzeyde ise aşağıdan yükselen ısı, duman ve su buharı ünlü bilgisayar oyunu serisi Silent Hill’e de ilham kaynağı olan bir manzara yarattı. 

1980’lerin başında 12 yaşında bir erkek çocuk yanan bir obruğun içine düştü. Bunun üzerine yangını söndürme çabaları ikiye katlandı ancak yine işe yaramadı. 

Sonuçta 1983 yılında kasaba sakinleri kasabayı terk etti ve günümüzde de burası hayalet kasaba haline büründü. Centralia’da zemin artık eskisi kadar sıcak değil çünkü yangın yüzeyden uzaklaşıp yerin derinliklerine ilerlemiş durumda. Bölgede toksik gazlar yayılmaya devam ediyor ancak duman ilk başlarda olduğu kadar sık görülmüyor. Uzmanların tahminleri yangınının, alevlerin önünde on yıllarca tüketeceği yakıt olduğu göz önüne alınarak, 50 ila 250 yıl içinde söneceği biçiminde…

Günümüzde Centralia’da ayakta kalmış sadece bir avuç yapı var. Yangından sonra da yemyeşil görüntüsüne rağmen bir daha burada yerleşim kurulması mümkün olmayacak.

KÖMÜR NASIL OLUŞUR?

Kömür, geçmiş çağlarda bulunan bitkilerin; doğanın ve zamanın etkisiyle fosile dönüşmesiyle oluşan kaya türüdür. Kömürün kimyasal bileşenleri karbon(C), Hidrojen(H), Oksijen(O), Kükürt(S) ve Azot(N) elementleridir. Bataklıkların veya nemli toprakların etrafında bulunan dev bitkiler, çalılar veya ağaçlar yaşamsal faaliyetleri sona erdikten sonra dibe doğru çökmeye başlarlar. Yerin altında kalan bu bitkiler, uygun sıcaklık koşulu ve nem oranı sağlandığında milyonlarca yıl sonucunda parçalara ayrılarak kopmaya başlar. Kopan bu parçacıklar nemin etkisiyle bir jel haline dönüşür. Çamur ve kumla kaplanan karbon zengini bu jel zamanla uğrayacağı kimyasal reaksiyonlar sonucunda sertleşmeye başlar ve kaya haline gelir. Ancak bu reaksiyonların gerçekleşebilmesi için uygun sıcaklık koşulları çok önemlidir. Yer altında bulunan levhaların hareketleri, tektonik hareketler, volkanik dağların devreye girmesi gibi etkenler uygun sıcaklık koşullarının sağlanmasına çok yardımcı olmuştur.

KÖMÜR KENDİ KENDİNE YANAR MI?

Bununla ilgili kuramları uzun uzun yazmak yerine onlara ulaşabileceğiniz makalenin linkini bırakıyorum.

https://www.maden.org.tr/resimler/ekler/ee69d3769e832ec_ek.pdf

Sonuca gelirsek tüm bu kuramlar içinde oksidasyon kuramı birçok araştırmacı tarafından desteklenmiş ve kendiliğinden yanmanın sebebi olarak kabul görmüştür. Kömürün kendiliğinden yanmasının kömür bünyesinin oksidasyonu olduğuna inanılmış olup hızı sıcaklık ile doğru orantılıdır. Tüm kömürler oda sıcaklığında dahi az ya da çok oksitlenmekte olup, ıslanma ile oluşan ısı ve pirit içerikleri bu oksidasyonun artmasına neden olan etkenlerdir. Bu etkenlerin katkısı ile kömür sıcaklığı ısınmanın çok daha hızlı olduğu ekzotermik reaksiyonun oluşacağı seviyeye çıkar ve yanmaya neden olur.

Kömürün kendiliğinden yanmasını etkileyen diğer yan etkenler olarak stok sahasında kömürlere etki eden güneş ışınlan, silolarda oluşan ısı yayılımı derin madenlerdeki jeotermal ısı gibi birçok etken sayılabilir. Diğer yandan bakteri etkisi, yer hareketleri ve ortamda tahta parçacıklarının bulunması gibi geçmişte destekleyici etkenler olarak kabul edilen bu etkenlerin yanmaya çok az ya da hiç etkisinin olmadığı ortaya konmuştur.

KAYNAKÇA:

• http://www.ubeydullahgoktekin.com.tr/komur-nasil-olusur/
• https://www.maden.org.tr/resimler/ekler/ee69d3769e832ec_ek.pdf 
• https://www.matematiksel.org/centralia-60-yildir-sondurulemeyen-yangindan-neler-ogrenebiliriz/ 
• https://www.nationalgeographic.com/news/energy/2013/01/pictures/130108-centralia-mine-fire/